“El hombre de ninguna parte” é unha novela profundamente desconcertante e, ao mesmo tempo, emocionalmente poderosa. Aleksandar Hemon consegue construír un retrato fragmentado, elíptico e cheo de ecos de Jozef Pronek, un protagonista que parece vivir suspendido no limbo do exilio, da nostalxia e da incerteza. O que máis me impresionou desta obra é a súa capacidade para retratar o esborrallamento dun mundo —tanto interior como xeopolítico— a través de detalles mínimos, escenas aparentemente banais e diálogos que agochan máis do que din.
Pronek non é un heroe convencional: é un mozo bosníaco atrapado nos Estados Unidos ao estoupar a guerra de Sarajevo, e a súa vida convértese nun lento vagar por traballos precarios, amizades efémeras e relacións incompletas. Móvese por lugares tan dispares como Sarajevo, Kiev e Chicago, pero nunca semella estar realmente en ningún sitio. Esa sensación constante de desprazamento, de desarraigo, de non pertencer, atravesa toda a novela como unha néboa.
Fascinoume como Hemon mestura o real co imaxinado, como alterna voces, tempos e puntos de vista para compoñer unha especie de crebacabezas narrativo que esixe do lector unha participación activa. Cada capítulo ten un ton e unha perspectiva distinta, e ás veces un sente que Pronek se vai esvaendo, que se escapa entre os dedos xusto cando cremos comprendelo. É un personaxe doce, torpe, irónico, pero tamén fondamente ferido, aínda que raramente o diga de forma directa.
Un dos elementos máis potentes da novela é a presenza constante —mais nunca explícita— da guerra dos Balcáns. Está aí, como un murmurio, como un peso que non se nomea de todo, pero que impregna cada páxina. Insinúase nunha conversa cun serbio sobre unha pensión impagada, nunha carta familiar, nunha nova afastada. Esa distancia entre o horror da guerra e a cotianidade do exilio xera unha tensión sutil e devastadora.
O idioma, ademais, xoga un papel esencial. O inglés de Pronek está cheo de interferencias, de malentendidos, de silencios que din moito máis ca as palabras. Hemon, que tamén escribe nunha lingua adoptiva, utiliza esa tensión lingüística para subliñar o tema da identidade inestable, fragmentada.
Hai momentos que me resultaron especialmente reveladores, como aquela escena na que Pronek, tras visitar alguén mentres traballaba para Greenpeace, di que o seu fogar “está onde haxa un charco no que poida ver se chove”. É unha imaxe poética, melancólica, que resume moi ben a súa condición errante.
O libro é esixente, sen dúbida. Por momentos cústame seguilo: salta entre épocas, lugares, personaxes, narradores… Pero esa dificultade forma parte da súa esencia. Obríganos a asumir a mesma confusión e desorientación que vive o protagonista. De feito, a novela xeroume sensacións contraditorias, moitas veces incómodas: dor, marxinalidade, suciedade, desorde, mesmo tolemia. E, paradoxalmente, gustoume por iso mesmo.
Hai unha escena ao final, case absurda, case tráxica, na que Pronek e a súa parella intentan cazar un rato. Pronek, frustrado, berralle a súa parella: “¡Chama á maldita policía! ¡Fai que me boten deste puto país!”. Para min, ese estouro é o punto de ebulición de todo o que viña acumulando: a loita constante por atopar un lugar onde encaixar, por entender quen é, por facer algo que realmente o encha. Esa escena, tan doméstica e ao tempo tan simbólica, pareceume o resumo perfecto do libro.
No fondo, El hombre de ninguna parte lembroume a un sevdalinka bosníaco ou a unha vella canción de blues: chea de tristura, de beleza melancólica, de historias que non rematan de pecharse. É unha novela especial, complexa, e fondamente humana. Non dá respostas claras, pero deixa moitas preguntas a resoar no lector.
