A igrexa románica de Santa Mariña chegou até nós coa súa estrutura orixinal practicamente intacta, a pesar de que no século XVI substitúese o antigo atrio cuberto situado no custado sur por un corpo pechado que fixo as veces de sancristía e lugar de enterramento e a mediados do século XVIII o bispo Juan Muñoz da Cova ordenou realizar obras de mellora do templo para recuperar o culto a Santa Mariña.
En 1753 desmóntase a torre campanario, encostada ao ángulo noroccidental da igrexa, e as súas pedras utilízanse para empedrar o atrio que rodea a igrexa. Paralelamente, substitúese a antiga espadana que coroaba o corpo central da fachada polo actual campanario e cóbrense as dúas torrecillas románicas dos ángulos con senllos cupulines a xogo co da mencionada torre central.
Xa no século XX sel arquitecto Francisco Pons-Sorolla realiza dúas intervencións: en 1957 restaura a cuberta da nave maior para protexer a armadura de madeira pintada do século xv e en 1964 trata a sancristía, dos seus problemas de humidades
Arquitectónicamente, a planta de Santa Mariña responde a unha tipoloxía moi estendida no románico galego. Ten tres naves longitudinales, a central o dobre de ancha que as laterais, que rematan no seu parte oriental en tres ábsidas. As naves sepáranse mediante dúas series de tres alicerces compostos que dividen o espazo en catro tramos. A porta principal, situada no muro occidental, compleméntase con outras dúas laterais que se abren no segundo tramo a do norte e no terceiro a do sur.
A monumental cabeceira presenta unha ábsida central de esveltas proporcións custodiado por dous laterais de menor anchura e altura. O muro da ábsida principal articúlase con dous tramos rectos e un tambor semicircular dividido verticalmente por semicolumnas. En cada un deste tres tramos ábrense xanelas que se articulan mediante un groso bocel continuo, unha arquivolta sobre columnillas monolíticas e, de novo, un bocel continuo seguido dunha escocia xa ao nivel do muro.
As ábsidas laterais, pola súa banda, carecen de columnas encostadas que articulen os seus muros e en sl eixo central ábrense xanelas que repiten a organización vista na capela maior e o seu parte superior destaca por un voado beirado sostido por potentes canecillos. O frontispicio que coroa a estrutura absidal remátase cunha sinxela cornixa lisa que segue o tellado a dúas augas que cobre toda a igrexa e acubilla tres rosetones cos que se buscou iluminar cada unha do tres naves do interior.
Nesta zona da igrexa os canecillos destacan pola súa enorme variación aínda que cun predominio abafador das formas xeométricas que son realizadas con gran volume e proxección ademais de con unha coidada factura. Nos capiteis, todos eles vexetais, obsérvase a mesma variación que vai desde coidados modelos derivados do capitel corintio até outros de follas estilizadas e moi planas que traslucen unha importante débeda con modelos cistercienses.
Nos ángulos de unión deste frontis oriental cos muros laterais dispuxéronse senllos contrafuertes de perfil graduado, forma esta que se abandona nos restantes estribos.
A fachada occidental é, xunto coa cabeceira, o máis sobresaliente do exterior da igrexa. Aínda que a parte superior foi remodelada no século XVIII, o conxunto conserva a súa esencia orixinal románica que trasluce a división tripartita do espazo interior a través dunha estrutura dividida en tres cales por potentes contrafuertes. Os dous dos extremos forman, ao mesmo tempo, a base das dúas torrecillas circulares que enmarcan a fachada. Os dous centrais, pola súa banda, delimitan unha rúa que sobresae en planta para permitir a apertura dunha portada abucinada na súa parte baixa. Esta está formada por dous arquivoltas apuntadas de perfil abocelado que descansan sobre unha imposta decorada con bólas. En cada jamba sitúanse dúas columnas de fustes monolíticos sobre baseas áticas e capiteis vexetais con grandes follas que, unhas veces, rizan as súas puntas nos ángulos da cesta e, outras, acubillan bólas. O tímpano é liso e as mochetas repiten o modelo visto na porta sur, cun groso baquetón que as perfila e que continúa pola jamba interna da porta e polo dintel. Sobre a porta atopamos unha imposta decorada de novo con bólas que dá paso a un arco de descarga que destaca pola súa profusa decoración: sobre unha arquivolta tórica desenvólvense unha serie de zumentas follas de puntas rizadas, dispostas segundo un estrito ritmo de baleiros e cheos, que consegue crear un exquisito xogo de luces e sombras.
Pero sen dúbida os elementos que máis chaman a atención nesta fachada son o tres rosetones que, como no hastial oriental, buscan a iluminación directa de cada unha das na- ves da igrexa. Ademais, son uns dos poucos en Galicia que conservan o seu tracería orixinal, o cal os fai aínda máis interesantes.
Santa Mariña de Augas Santas é un bo exemplo dun estadio moi concreto da arte románico en torno ao ano 1200. Comezada nas últimas décadas do século XII, a súa construción prolongouse até mediados do século seguinte e nela non se aprecian grandes cambios de campaña ou de taller. É máis, posúe unha gran unidade que se manifesta en detalles como a continuidade de liñas e impostas por todo o edificio, a utilización de motivos decorativos idénticos en toda a fábrica, como as cornixas de bólas ou as portas de jambas baquetonadas. Esta unidade leva mesmo a detalles como a continuidade entre o exterior e o interior, con xanelas e rosetones con idéntica articulación e decoración tanto cara a fóra como cara a dentro.
O espírito gótico impregna, ademais, unha igrexa que nace cuns orzamentos arquitectónicos asentados no románico pleno e faise patente na marcada tendencia ascensional do interior, as proporcións máis estilizadas das xanelas, no enorme desenvolvemento dos rosetones e no uso continuo de arcos apuntados no interior e na porta principal.
Fonte información: romanicodigital.com
