O que vemos, escoitamos e lemos sobre Gaza e o conflito palestino-israelí non é só o resultado de enfrontamentos recentes, senón a consecuencia dunha historia profundamente complexa, marcada por decisións políticas, promesas incumpridas e ambicións contrapostas. Tras a Primeira Guerra Mundial e a caída do Imperio otomán, Gran Bretaña recibiu o Mandato sobre Palestina, xerando unha paradoxa que sentaría as bases de décadas de conflito: gobernar un territorio maioritariamente árabe mentres se comprometeu, mediante a Declaración Balfour de 1917, a favorecer a creación dun “foghar nacional xudeu”. A isto sumábase a promesa de permitir a creación dun Estado árabe como recompensa polo seu apoio contra os otománs. Esta contradición, desde o seu inicio, plantou a semente dun conflito que aínda hoxe permanece sen resolver.
A inmigración xudía, impulsada polo sionismo e as persecucións europeas, intensificou a tensión coa poboación árabe. Os disturbios e episodios de violencia multiplicáronse, e a administración británica pronto se viu incapaz de controlar nin eliminar estes conflitos para garantir unha convivencia pacífica. As primeiras propostas de partición, como a Comisión Peel de 1937, ofreceron a creación de dous Estados: mentres os xudeus a aceptaron como base negociadora, os árabes rexeitárona, considerando ilegítima a colonización sionista. Esta división temperá evidenciou que ningunha solución sería fácil nin inmediata, e que os conflitos políticos estaban indisolublemente ligados a dimensións sociais e culturais profundas.
Antes de profundar neste primeiro plan e nos que virán despois, é fundamental entender o contexto árabe e a configuración rexional. A principios do século XX, Palestina estaba habitada por comunidades árabes musulmás e cristiás con identidades locais ben definidas, aínda que compartían lingua e tradicións culturais. Tras a Primeira Guerra Mundial, a caída do Imperio otomán conduciu á repartición dos territorios árabes polas potencias europeas, principalmente Gran Bretaña e Francia. Faisal, fillo de Hussein de La Meca, tivo un papel central neste período: tras participar na revolta árabe contra os otománs, foi brevemente rei de Siria —ocupado logo por Francia— e finalmente converteuse en rei de Iraq baixo un mandato británico. Esta repartición artificial xerou tensións entre árabes de distintas rexións e reforzou a percepción, acertada en gran medida, de que as potencias coloniais decidían o destino árabe sen consultar ás súas poboacións.
Neste marco, os árabes palestinos viron atrapados entre a identidade compartida co mundo árabe máis amplo e os seus reclamos específicos sobre a súa terra histórica fronte á inmigración xudía e ás promesas coloniais. A historia palestina configúrase así como unha loita pola soberanía nun espazo reducido, mentres os Estados árabes recentemente formados e líderes como Faisal mostraban un panorama fragmentado, con intereses divergentes e conflitos internos que complicaban calquera coordinación rexional.
 |
| Refugiados árabes de Palestina 1948. Foto ONU. |
Tras a Segunda Guerra Mundial e o horror do Holocausto, a presión internacional para crear un Estado xudeu intensificouse. En 1947, a ONU propuxo un plan de partición que outorgaba máis da metade do territorio aos xudeus, que representaban apenas un terzo da poboación. Os xudeus aceptaron, os árabes rexeitaron, e estalou a guerra de 1948.
Este conflito non foi un enfrontamento uniforme entre Israel e o mundo árabe. Cada país árabe tiña os seus propios intereses: Exipto, Transxordania (hoxe Xordania), Siria, Líbano e Iraq enviaron forzas militares, pero con obxectivos divergentes. Algúns apoiaban a causa palestina, mentres outros buscaban expandir a súa influencia rexional. Esta falta de coordinación permitiu a Israel consolidar territorios máis amplos que os asignados pola ONU. Como consecuencia, centos de miles de palestinos foron expulsados ou fuxiron: a Nakba (“catástrofe”), que marcou a memoria colectiva e a identidade nacional palestina. Ademais, a guerra reforzou a división entre os árabes palestinos e os Estados veciños, deixando aos primeiros en campos de refuxiados baixo distintas administracións: Gaza baixo Exipto e Cisxordania baixo Xordania.
 |
En xuño de 1967, a tensión rexional estalou de novo. Israel, anticipando un ataque coordinado de Exipto, Siria e Xordania, lanzou un ataque preventivo que en só seis días transformou o mapa da rexión. Israel ocupou Gaza, Cisxordania, Xerusalén Este, a península do Sinaí e os Altos do Golán, deixando ao descuberto a fragmentación árabe e as limitacións estratéxicas dos Estados veciños.
O resultado foi dramático para os palestinos: todos os territorios reclamados quedaron baixo control israelí. A ONU respondeu coa Resolución 242, que pedía a retirada de “territorios ocupados” a cambio de paz e recoñecemento. A Liga Árabe proclamou os “Tres Non”: non á paz, non ao recoñecemento e non a negociacións con Israel. Paralelamente, Israel comezou a establecer asentamentos nos territorios ocupados, consolidando a ocupación e dificultando calquera escenario de partición futura.
Décadas despois, os intentos de negociación continuaron. Os Acordos de Camp David de 2000 propuxeron un plan de dous Estados: Israel ofrecía a maior parte de Cisxordania e Gaza, con Xerusalén Este como capital compartida e un marco limitado para os refuxiados. Non obstante, os puntos críticos para os palestinos —soberanía plena sobre Xerusalén, continuidade territorial e dereito ao retorno— quedaron sen resolver. A desconfianza mutua e as presións internas impediron un acordo, precipitando a Segunda Intifada.
O asasinato de Isaac Rabin en 1995, primeiro ministro e artífice dos Acordos de Oslo, interrompeu o impulso de paz e fortaleceu os sectores nacionalistas en Israel, deixando un baleiro de liderado moderado que dificultou acordos posteriores.
En 2008, o primeiro ministro israelí Ehud Olmert ofrecía máis do 90 % de Cisxordania, un corredor a Gaza, un réxime internacional en Xerusalén e compensacións para refuxiados. Non obstante, a falta de documentación formal, garantías claras e a caída do goberno de Olmert impediron que a oferta prosperase. A histórica desconfianza e a división política entre Cisxordania e Gaza complicaron aínda máis a aceptación de calquera acordo integral.
Tanto Camp David 2000 como a proposta de Olmert fracasaron porque non resolvían os tres piares esenciais para os palestinos: soberanía plena sobre Xerusalén Este, continuidade territorial e dereito ao retorno. A combinación de desconfianza histórica, presións internas e diferenzas estruturais consolidou un estancamento político que persiste ata hoxe, atrapando a Gaza e a toda a poboación palestina nun ciclo de conflito, ocupación e violencia que reflicte décadas de oportunidades frustradas.
O conflito actual en Gaza explícase pola converxencia de ocupación militar, bloqueos económicos e división política interna. Tras a retirada parcial de Israel en 2005, Hamas gañou as eleccións en 2006 e asumiu o control de facto do territorio en 2007, expulsando á Autoridade Palestina. Isto provocou un bloqueo imposto por Israel e apoiado parcialmente por Exipto, co argumento de seguridade fronte a ataques de Hamas. A tensión intensificouse cos lanzamentos de foguetes cara Israel e as represalias militares periódicas, creando un ciclo de violencia recurrente e prolongado no tempo.
En 2023, o conflito alcanzou un dos seus picos máis graves co ataque de Hamas a Israel o 7 de outubro, que deixou máis de 1.200 mortos e 250 secuestrados, seguido de bombardeos israelís masivos sobre Gaza. A densidade poboacional extrema, xunto co bloqueo, converteu estes ataques nunha catástrofe humanitaria: decenas de miles quedaron atrapados sen auga, alimentos, electricidade nin asistencia médica adecuada, con hospitais e escolas destruidos.
A reacción internacional foi desigual. Estados Unidos e varios países europeos reiteran o seu apoio a Israel, xustificando a resposta militar fronte a Hamas. Pola súa banda, organizacións de dereitos humanos, países árabes e algúns europeos, como España, condenan os bombardeos indiscriminados e o castigo colectivo sobre a poboación civil. A ONU e ONG denunciaron violacións do dereito humanitario, pero as sancións ou medidas efectivas foron mínimas, reflectindo o peso xeopolítico de Israel e os intereses estratéxicos dos seus aliados.
O bloqueo imposto polo goberno de Netanyahu converteu a vida diaria en Gaza nun estado de emerxencia permanente: fame, desnutrición, violencia e falta de servizos básicos fan que a supervivencia dependa do azar. Ningún ataque pode xustificar a aniquilación sistemática dunha poboación civil atrapada nun espazo tan reducido. A liña entre seguridade lexítima e castigo colectivo desapareceu fai tempo.
Desde a imposición británica ata a ocupación israelí e o bloqueo actual, a historia palestina reflicte un patrón de promesas incumpridas e solucións frustradas. Cada intento de crear un Estado palestino viu bloqueado parcial ou totalmente pola realidade política, militar e diplomática. Mentres non exista unha resposta efectiva, Gaza seguirá lembrando ao mundo, con sangue e ruínas, o custo humano dunha paz que nunca chegou.
Na carta, Faisal afirmaba:
“Nós, os árabes, especialmente os educados entre nós, miramos coa máis profunda simpatía ao movemento sionista… Estamos a traballar xuntos para un Oriente reformado e renovado, e os nosos dous movementos complétanse entre si.”
Naquel momento vislumbrábase a posibilidade de convivencia entre árabes e xudeus, que co tempo se frustrou por guerras, o fin do colonialismo e decisións políticas contraditorias. Todo isto levou á situación actual en Gaza.
Son pesimista. Supoño que nalgún momento isto rematará, pero non vexo viable a solución dos dous Estados debido ao peso da historia.
Son pesimista. Realisa
