BARXACOVA

Tras tomarme un café no “Museo do viño” mentres fose a mañá presentábase asollada, unha mañá de primavera, dirixinme cara a Barxacova, marabillado pola cegadora beleza da Ribeira Sacra que se despregaba fronte a min. Partindo desde A Teixeira, percorrín co meu coche por unha estreita estrada que serpenteaba cara ás tranquilas augas do río Sil. Ao longo do camiño, atopeime con escenas, vistas e pobos, como Cristosende, realmente incribles, preciosos, onde o encanto do rural e a calma reinaban en cada recuncho. Cruzando o río Mao, finalmente cheguei a San Lourenzo, unha aldea que parecía deterse no tempo, envolvida nunha serenidade case mística.

Ao chegar, fun recibido pola quietude do lugar, apenas interrompida polo murmurio dunha agradable brisa e o ladrido ocasional dos cans que vagaban polas rúas empedradas ou a vixilancia estrita dun galo. A atmosfera tranquila e apracible acompañoume mentres ía explorando cada recuncho deste enclave rural. Mesmo tiven unha breve charla con dous veciños que, sentados un fronte ao outro, falaban das súas cousas. Mentres percorría as estreitas ruas de San Lourenzo, quedei fascinado polas vivendas adornadas con escudos e esgrafiados, auténticas obras de arte talladas na pedra que narraban a historia e a identidade da comunidade. Descataba sobre todo o esgrafiado que hai nunha vivenda á entrada do pobo e que está meticulosamente elaborado. Estas representacións artísticas son moi variadas e diferentes segundo as zonas, con todo todas elas mostran intrincados deseños xeométricos e símbolos ancestrais, transmitindo o legado cultural de xeración en xeración. No municipio de Parada de Sil hai numerosas mostras de edificacións decoradas con encintados e con esgrafiados.

Antes de deambular por aquel lugar fixen unha visita á igrexa, á que se accede a través dun estreito canellón. Diversos autores fan mención, neste lugar, dun mosteiro medieval chamado San Lourenzo de Caldelas, do cal se falaba na historia da zona. Este mosteiro, do que se descoñecen moitos detalles, parecía ser un centro de importancia na rexión, vinculado á vida e a actividade espiritual da comunidade durante séculos. A súa presenza engadía un aura de misterio e veneración á atmosfera do lugar.

Nun documento de 1155 apuntado por Luis Sanchez Belda en “Documentos reais da Idade Media referentes a Galicia” o rei Fernando II concede ao seu capelán Don Rodrigo Menéndez o mosteiro de San Lorenzo de Caldelas, preto do Sil, entre os mosteiros de San Ciprián e San Adrián: “… mosteiro qui vocatur Sanctus Laurentius, et iacet in terra de Caldelas, tolo certo, iuxta flumen quod dicitur Sil, inter duo monasteria, scilicet Sancti Cipriani et Sancti Adriani”.

O templo actual non parece ir máis aló do século XVIII, pero tanto nos seus muros como nos dalgunhas casas do pobo, hai pedras que pertenceron a edificios moito máis antigos. Despois de facerlle unas cantas fotos, á igrexa e a algunhas tumbas, fun camiñar entre as casas, a maioría en estado ruinoso. Alí, nunha pequena praza dous veciños, sentados, dous homes charlaban das súas cousas ata que me viron. Calaron e miráronme e só recuperaron a palabra para responder o meu saúdo e á pregunta que lle fixen para confirmar cal era o camiño que leva á necrópole de San Vitor e que, como xa vira, estaba sinalada cun pequeno cartel. E cara alí dirixinme

A uns 500 metros de San Lourenzo de Barxacova e percorrendo o antigo camiño que ía cara a Forcas e logo á ponte de Conceliños e preto de onde se atopou a «espada de Forcas» (idade do bronce), existe unha gran necrópole rupestre que empezou a ser estudada e escavada en serio a partir do ano 2010. A historia deste lugar que se localiza xunto a un peñasco saínte pérdese nos séculos xa que os restos de tégula romana atopados lévannos como mínimo aos primeiros séculos da nosa era.

Para chegar á necrópole tiven que camiñar, aproximadamente, 20 minutos por unha preciosa senda. Sinalar que podemos iniciar o roteiro no aparcamento, rodeando a casa dos esgrafiados que temos ás costas do miradoiro, ou desde a praza onde se atopaban os dous veciños e que pasa por detrás da igrexa.

Seguindo as marcas homologadas de sendeirismo, raias branca e amarela, comecei a miña ascensión. O camiño estréitase e interna na montaña, ofrecendo preciosas perspectivas dos bosques da Ribeira Sacra, e con grandes laxas de pedra como pavimento en diferentes tramos.

Despois deste precioso paseo un chega á necrópole. O lugar fórmao unha pequena chaira e o cerro rochoso de 593 metros de altura desde o cal se divisa unha gran panorámica do estreito val do Mao. En fronte xusto, pero xa na Teixeira, está a coñecida como Pena do Castelo que formaría xunto con esta atalaia un control de paso por estas terras. Alí existiu unha capela medieval. Sabemos que as súas paredes aguantaron ata o século XIX pero un acto vandálico acabou cos restos esparexidos polo precipicio e polos arredores.

A necrópole de San Vitor de Barxacova érguese maxestosa nun lugar que, xeneroso, regálache unhas vistas incribles, que se mostra como un monumento á memoria daqueles que habitaron estas terras en tempos remotos. Os seus sepulcros, tallados na roca e orientados cara ao leste e o oeste, contaban historias de vida e morte, de esperanza e crenza nun máis aló. Ao explorar este sitio sacro, quedei impresionado pola meticulosa elaboración das tumbas, algunhas das cales alcanzaban unha lonxitude de ata 2,5 metros.

Indicar que neste lugar distínguense dous sectores: o norte e o sur. No sector norte da necrópole, puiden observar unha preparación do terreo meticulosa, con algunhas tapas orixinais aínda conservadas. Destacaba unha tumba de dimensións impoñentes, agrandada ao escavar un sepulcro sobre outro, evidencia do respecto e a veneración cara aos defuntos. No sector sur, as tumbas aproveitaban a disposición natural da roca, distribuíndose en abanico e mostrando a habilidade e destreza de quen as construíu.

Alén da chaira elevábase unha gran roca chaira, sobre a cal se erixía a antiga capela de San Vitor, desaparecida no século XIX. As marcas dos cimentos da capela aínda eran visibles, lembrándome a importancia espiritual que este lugar tivera para a comunidade. A medida que exploraba cada recuncho da necrópole, marabillábame ante a riqueza histórica e cultural que emanaba das súas ancestrais tumbas.

Antes das escavacións de 2010 sabíase da existencia de catro tombas e en 1914 o investigador Joaquín Arias Sanjurjo falaba de que se vían sete máis. Unha vez estudado o lugar apareceron numerosos restos, moedas, tellas e ata cincuenta tombas antropomorfas escavadas na roca e moitas delas contaban coas pedras que se usaban para tapalas.

Na cima había dúas tumbas máis e durante os traballos apareceu outra que recibiu o nome de «tumba privilexiada» pola súa situación e estrutura a base de laxas e onde supostamente estaría enterrado algún personaxe de boa posición social. Nesta atopáronse restos óseos os cales foron analizados coa técnica do carbono 14 saíndo unha datación entre os séculos X e XI.

Ademais da tégula romana e alto medieval atopáronse tres moedas do tempo de Sancho IV (s.XII), Enrique II (s.XIV) e de Alfonso V de Portugal (s.XV). Isto lévanos a unha ocupación que abarcaría desde tempo dos romanos ata o século XV, data que se sabe que aínda existía culto na ermida.

Sábese que estas tumbas albergaron aos defuntos das veciñas localidades de San Lourenzo de Barxacova, de Forcas e de Ivil, en Pradomao.

Tras pasarme un intre naquel lugar, facendo fotos, lendo os carteis informativos e completándoos dita información mirando internet e gozando dunhas espectaculares vistas. Despois diso desfixen o camiño andado, dirixinme cara a San Lourenzo de Barxacova sen présas e fixándome na sorte que temos os galegos por ter sitios como este... e como outros moitos. Tamén tiven tento para reflexionar sobre como podería afectar, para ben e para mal, o feito de que a Ribeira Sacra pase a formar parte da Lista de Patrimonio Mundial da UNESCO. A candidatura, elixida polo Consello de Patrimonio Histórico, será presentada ante o organismo internacional en febreiro de 2025.

A ver que ocorre, mentres tanto lugares como este permítenche que un, un só, poida sentir o que sitios como San Lourenzo de Barxacova pode achegar. A min, moitísimo.

BAIXANDO DE A TEIXEIRA A SAN LOURENZO DE BARXACOVA