O que vemos, escoitamos e lemos sobre Gaza e o conflito palestino-israelí non é só o resultado de enfrontamentos recentes, senón a consecuencia dunha historia profundamente complexa, marcada por decisións políticas, promesas incumpridas e ambicións contrapostas. Tras a Primeira Guerra Mundial e a caída do Imperio otomán, Gran Bretaña recibiu o Mandato sobre Palestina, xerando unha paradoxa que sentaría as bases de décadas de conflito: gobernar un territorio maioritariamente árabe mentres se comprometeu, mediante a Declaración Balfour de 1917, a favorecer a creación dun “foghar nacional xudeu”. A isto sumábase a promesa de permitir a creación dun Estado árabe como recompensa polo seu apoio contra os otománs. Esta contradición, desde o seu inicio, plantou a semente dun conflito que aínda hoxe permanece sen resolver. 

A inmigración xudía, impulsada polo sionismo e as persecucións europeas, intensificou a tensión coa poboación árabe. Os disturbios e episodios de violencia multiplicáronse, e a administración británica pronto se viu incapaz de controlar nin eliminar estes conflitos para garantir unha convivencia pacífica. As primeiras propostas de partición, como a Comisión Peel de 1937, ofreceron a creación de dous Estados: mentres os xudeus a aceptaron como base negociadora, os árabes rexeitárona, considerando ilegítima a colonización sionista. Esta división temperá evidenciou que ningunha solución sería fácil nin inmediata, e que os conflitos políticos estaban indisolublemente ligados a dimensións sociais e culturais profundas. 

Antes de profundar neste primeiro plan e nos que virán despois, é fundamental entender o contexto árabe e a configuración rexional. A principios do século XX, Palestina estaba habitada por comunidades árabes musulmás e cristiás con identidades locais ben definidas, aínda que compartían lingua e tradicións culturais. Tras a Primeira Guerra Mundial, a caída do Imperio otomán conduciu á repartición dos territorios árabes polas potencias europeas, principalmente Gran Bretaña e Francia. Faisal, fillo de Hussein de La Meca, tivo un papel central neste período: tras participar na revolta árabe contra os otománs, foi brevemente rei de Siria —ocupado logo por Francia— e finalmente converteuse en rei de Iraq baixo un mandato británico. Esta repartición artificial xerou tensións entre árabes de distintas rexións e reforzou a percepción, acertada en gran medida, de que as potencias coloniais decidían o destino árabe sen consultar ás súas poboacións. 

Neste marco, os árabes palestinos viron atrapados entre a identidade compartida co mundo árabe máis amplo e os seus reclamos específicos sobre a súa terra histórica fronte á inmigración xudía e ás promesas coloniais. A historia palestina configúrase así como unha loita pola soberanía nun espazo reducido, mentres os Estados árabes recentemente formados e líderes como Faisal mostraban un panorama fragmentado, con intereses divergentes e conflitos internos que complicaban calquera coordinación rexional. 

Tras a Segunda Guerra Mundial e o horror do Holocausto, a presión internacional para crear un Estado xudeu intensificouse. En 1947, a ONU propuxo un plan de partición que outorgaba máis da metade do territorio aos xudeus, que representaban apenas un terzo da poboación. Os xudeus aceptaron, os árabes rexeitaron, e estalou a guerra de 1948. 

Este conflito non foi un enfrontamento uniforme entre Israel e o mundo árabe. Cada país árabe tiña os seus propios intereses: Exipto, Transxordania (hoxe Xordania), Siria, Líbano e Iraq enviaron forzas militares, pero con obxectivos divergentes. Algúns apoiaban a causa palestina, mentres outros buscaban expandir a súa influencia rexional. Esta falta de coordinación permitiu a Israel consolidar territorios máis amplos que os asignados pola ONU. Como consecuencia, centos de miles de palestinos foron expulsados ou fuxiron: a Nakba (“catástrofe”), que marcou a memoria colectiva e a identidade nacional palestina. Ademais, a guerra reforzou a división entre os árabes palestinos e os Estados veciños, deixando aos primeiros en campos de refuxiados baixo distintas administracións: Gaza baixo Exipto e Cisxordania baixo Xordania. 

En xuño de 1967, a tensión rexional estalou de novo. Israel, anticipando un ataque coordinado de Exipto, Siria e Xordania, lanzou un ataque preventivo que en só seis días transformou o mapa da rexión. Israel ocupou Gaza, Cisxordania, Xerusalén Este, a península do Sinaí e os Altos do Golán, deixando ao descuberto a fragmentación árabe e as limitacións estratéxicas dos Estados veciños. 

O resultado foi dramático para os palestinos: todos os territorios reclamados quedaron baixo control israelí. A ONU respondeu coa Resolución 242, que pedía a retirada de “territorios ocupados” a cambio de paz e recoñecemento. A Liga Árabe proclamou os “Tres Non”: non á paz, non ao recoñecemento e non a negociacións con Israel. Paralelamente, Israel comezou a establecer asentamentos nos territorios ocupados, consolidando a ocupación e dificultando calquera escenario de partición futura. 

Décadas despois, os intentos de negociación continuaron. Os Acordos de Camp David de 2000 propuxeron un plan de dous Estados: Israel ofrecía a maior parte de Cisxordania e Gaza, con Xerusalén Este como capital compartida e un marco limitado para os refuxiados. Non obstante, os puntos críticos para os palestinos —soberanía plena sobre Xerusalén, continuidade territorial e dereito ao retorno— quedaron sen resolver. A desconfianza mutua e as presións internas impediron un acordo, precipitando a Segunda Intifada. 

O asasinato de Isaac Rabin en 1995, primeiro ministro e artífice dos Acordos de Oslo, interrompeu o impulso de paz e fortaleceu os sectores nacionalistas en Israel, deixando un baleiro de liderado moderado que dificultou acordos posteriores. 

En 2008, o primeiro ministro israelí Ehud Olmert ofrecía máis do 90 % de Cisxordania, un corredor a Gaza, un réxime internacional en Xerusalén e compensacións para refuxiados. Non obstante, a falta de documentación formal, garantías claras e a caída do goberno de Olmert impediron que a oferta prosperase. A histórica desconfianza e a división política entre Cisxordania e Gaza complicaron aínda máis a aceptación de calquera acordo integral. 

Tanto Camp David 2000 como a proposta de Olmert fracasaron porque non resolvían os tres piares esenciais para os palestinos: soberanía plena sobre Xerusalén Este, continuidade territorial e dereito ao retorno. A combinación de desconfianza histórica, presións internas e diferenzas estruturais consolidou un estancamento político que persiste ata hoxe, atrapando a Gaza e a toda a poboación palestina nun ciclo de conflito, ocupación e violencia que reflicte décadas de oportunidades frustradas. 

O conflito actual en Gaza explícase pola converxencia de ocupación militar, bloqueos económicos e división política interna. Tras a retirada parcial de Israel en 2005, Hamas gañou as eleccións en 2006 e asumiu o control de facto do territorio en 2007, expulsando á Autoridade Palestina. Isto provocou un bloqueo imposto por Israel e apoiado parcialmente por Exipto, co argumento de seguridade fronte a ataques de Hamas. A tensión intensificouse cos lanzamentos de foguetes cara Israel e as represalias militares periódicas, creando un ciclo de violencia recurrente e prolongado no tempo. 

En 2023, o conflito alcanzou un dos seus picos máis graves co ataque de Hamas a Israel o 7 de outubro, que deixou máis de 1.200 mortos e 250 secuestrados, seguido de bombardeos israelís masivos sobre Gaza. A densidade poboacional extrema, xunto co bloqueo, converteu estes ataques nunha catástrofe humanitaria: decenas de miles quedaron atrapados sen auga, alimentos, electricidade nin asistencia médica adecuada, con hospitais e escolas destruidos. 

A reacción internacional foi desigual. Estados Unidos e varios países europeos reiteran o seu apoio a Israel, xustificando a resposta militar fronte a Hamas. Pola súa banda, organizacións de dereitos humanos, países árabes e algúns europeos, como España, condenan os bombardeos indiscriminados e o castigo colectivo sobre a poboación civil. A ONU e ONG denunciaron violacións do dereito humanitario, pero as sancións ou medidas efectivas foron mínimas, reflectindo o peso xeopolítico de Israel e os intereses estratéxicos dos seus aliados. 

O bloqueo imposto polo goberno de Netanyahu converteu a vida diaria en Gaza nun estado de emerxencia permanente: fame, desnutrición, violencia e falta de servizos básicos fan que a supervivencia dependa do azar. Ningún ataque pode xustificar a aniquilación sistemática dunha poboación civil atrapada nun espazo tan reducido. A liña entre seguridade lexítima e castigo colectivo desapareceu fai tempo. 

Desde a imposición británica ata a ocupación israelí e o bloqueo actual, a historia palestina reflicte un patrón de promesas incumpridas e solucións frustradas. Cada intento de crear un Estado palestino viu bloqueado parcial ou totalmente pola realidade política, militar e diplomática. Mentres non exista unha resposta efectiva, Gaza seguirá lembrando ao mundo, con sangue e ruínas, o custo humano dunha paz que nunca chegou. 

En xaneiro de 1919, o príncipe Faisal I de Iraq, fillo do Sharif Hussein de La Meca, asinou o Acordo Faisal-Weizmann con Chaim Weizmann, presidente da Organización Sionista. O acordo reflectía unha visión de colaboración entre árabes e xudeus baseada nunha “hermandade racial e antigos lazos”, sempre que o goberno británico aceptase a independencia das terras árabes, incluída Palestina. Faisal condicionou a súa firma a que Palestina formase parte dun futuro Estado árabe independente e non dun fogar nacional xudeu autónomo. 

Na carta, Faisal afirmaba: 

Naquel momento vislumbrábase a posibilidade de convivencia entre árabes e xudeus, que co tempo se frustrou por guerras, o fin do colonialismo e decisións políticas contraditorias. Todo isto levou á situación actual en Gaza. 

Son pesimista. Supoño que nalgún momento isto rematará, pero non vexo viable a solución dos dous Estados debido ao peso da historia.

Son pesimista. Realisa

Acabo de rematar unha novela breve pero fondamente intensa, desas obras que deixan unha pegada difícil de borrar. A canción de Ruth retrata a vida duns personaxes femininos marcados a lume pola Guerra Civil e a Segunda Guerra Mundial, coa ollada posta non só nos feitos históricos, senón tamén nas consecuencias íntimas e emocionais que arrastraron quen os viviron.

A través da relación entre dúas irmás, Marifé Santiago Bolaños convídanos a reflexionar sobre a vida que non puido ser, sobre esa existencia truncada pola dor e o exilio, e sobre a necesidade de rescatar do esquecemento aquilo que a historia oficial adoita silenciar. É un libro de mulleres, sobre mulleres, no que a memoria e a ferida feminina son o fío que enlaza xeracións enteiras.

O primeiro que sorprende é o estilo: unha prosa poética, rica e deslumbrante, que en moitos intres parece transformarse en pregaria. Cada palabra está atravesada por un ton elegíaco que envolve o lector nunha atmosfera de melancolía e desgarradura. Confeso que, mentres o lía, sentía como o estómago se me encollía pola dor que flúe constantemente entre as súas páxinas.

A novela non elude a dureza da súa temática: desde episodios estremecedores como a violación dunha nena ata o peso insoportable dos silencios familiares. A incapacidade das personaxes para expresar as súas emocións reflicte con crueza o desarraigamento de toda unha xeración. Avoas, nais, fillas e irmás calan a súa dor, coma se a memoria mesma fose demasiado insoportable de cargar.

Mais o máis impactante é que o libro non se centra tanto nas mortes ou na destrución material, senón en algo aínda máis devastador: a perda da posibilidade de vivir plenamente. A imposibilidade de medrar, de construírse como persoa, de acadar sequera destelos de felicidade no medio do fracaso. As protagonistas parecen renunciar a sentir, xa sexa por vontade propia ou como consecuencia inevitable de tanto sufrimento acumulado.

En definitiva, A canción de Ruth é unha obra poética e necesaria, que mostra como a guerra e a violencia moldean —ou directamente quebran— as vidas das mulleres, deixando secuelas que atravesan xeracións. Unha lectura conmovedora, dolorosa e, ao mesmo tempo, imprescindíbel para comprender as pegadas invisíbeis do noso pasado.