Descrición da situación confesional europea a finais do século XVI e causas ás que obedece.

A Reforma foi un movemento relixioso (cristián) iniciado en Alemaña no século XVI por Martín Lutero e que desembocou nun cisma da Igrexa católica e que deu orixe a diversas igrexas agrupadas baixo a denominación de Protestantismo.

Martín Lutero, un monxe agostiño, foi o iniciador, en Alemaña, dunha das maiores revolucións da historia. A publicación de "Cuestionamiento ao poder e eficacia das indulxencias" (as famosas 95 tese que, supostamente, Lutero cravou ás portas da igrexa do Palacio de Wittenberg) en 1517 deu comezo a unha nova era cuxos efectos na relixión, a cultura, a sociología e a economía seguen presentes nos nosos días.

Indicar que dita Reforma Alemaña adquire gran influencia sobre todo o Occidente, mentres que, a posterior, Contrarreforma o país xermano volve descender e durante a Guerra do Trinta anos convértese no escenario onde teñen lugar as loitas e batallas dos pobos europeos.

A transcendencia da Reforma susténtase no feito de que dinamita a unidade da Igrexa, un dos aspectos fundamentais que caracterizan o período medieval, e fai xurdir uns novos aires de liberdade en Occidente e, tamén, no resto do mundo. Certo é que devanditos aires de liberdade estaba xa en irrefreable evolución, desde que as culturas nacionais houberon comezado a desprenderse da cultura medieval unitaria, isto é, desde o século XIII.

Algúns autores como Walter Goetz expoñen a posibilidade de que coa Reforma iníciese o mundo moderno, a Idade Moderna. Un feito que dá orixe á ciencia moderna, a novas espiritualidades ou, pola contra, a Reforma foi unha fatalidade que veu para destruír a vida medieval e inaugurou un período de incerteza, de división relixiosa e espiritual. Pero tras expor esas posibilidades, o certo é que a Reforma, e a posterior Contrarreforma, son consecuencias da evolución histórica, do afán das sociedades en prol do coñecemento e o progreso. E de alcanzar as dicir metas utilizando distintos camiños ou fontes.

Cales foron as causas pola que Alemaña e outras partes de Europa fosen dominadas por un ardor relixioso que modificase o discorrer da historia do Continente? Por que Europa seguiu as teses planeadas por un monxe agostiño alemán de nome Martín Lutero en contra do que marcaba a Igrexa?

A pesar de que a poboación europea, xa desde o século XIII, comezaba a estar interesada por outros aspectos do coñecemento, non só do relixioso, se é certo que seguiu as doutrinas de Lutero cuxos formulacións e pensamentos tiñan a súa xustificación só pola fe. Isto era un sinal de que, a pesar de que o peso relixioso seguía sendo unha cuestión de peso entre as xentes daquel século, as dogmas fixados pola Igrexa converteuse nunha loita polo coñecemento propio. Este afán por coñecer impulsou ao espírito humano a estudar autonómicamente o problema relixioso, a buscar a proba das doutrinas da Igrexa, a propugnar unha reforma da Igrexa e a restaurar a vida cristiá no sentido do seu fundador.

Para poder entender a Lutero hai que retrotraerse ao Renacemento e á posibilidade de acceder aos escritos dos primeiros cristiáns e á historia do cristianismo, ou como a escolástica vai cedendo paso a novos elementos do coñecemento como a experiencia e o sentido crítico que empezan a perfilar unha nova forma da ciencia. Se a eles sumamos os coñecementos matemáticos, os descubrimentos xeográficos, etc que trouxo o século XV podemos entender como o horizonte europeo no ámbito do coñecemento vaise soltando das ríxidas roupaxes do Medievo.

Con todo, a Reforma era un movemento exclusivamente relixioso, así tamén o entendeu Lutero desde un principio, e a ciencia era soamente valiosa en tanto que servise á relixión. Lutero estaba por completo imbuído da ortodoxia relixiosa, posto que se limitaba a pór a autoridade da Biblia en lugar da autoridade pontificia.

A fe e a ortodoxia de Lutero, o estreito confesionalismo do século XVI, a idea de que o príncipe soberano decide sobre a relixión dos seus súbditos, as crueis persecucións de heterodoxos na época da Contrarreforma, todo isto lévanos a concluír que estamos nos últimos momentos da Idade Media. Como tampouco debe deixar de estar presente que nos atopamos co primeiro paso dun camiño que leva á abolición da autoridade do Papa de Roma.

Este Papa foi, durante séculos, o dominador do mundo occidental a nivel relixioso pero tamén a nivel político. O que ousase enfrontarse ao seu poder, o poder de Deus, arriscábase a ser declarado hereje e a ser, mesmo condenado á morte. Poucos, durante o medievo ousaron enfrontarse a ese poder. Con todo, Lutero fíxoo. E fíxoo non mediante unha "nova relixión", senón só modificando o cristianismo e negando á antiga autoridade o dereito a ser única soberana e a única con potestade para cohibir calquera outra opinión relixiosa. Lutero logrou romper o cerco espiritual que envolvera á humanidade durante a Idade Media.

Este acto, o atacar os privilexios medievais da Igrexa, foi o aspecto fundamental que desembocou en todo o que veu despois. O ánimo e a intención inicial de Lutero buscaban a depuración do cristianismo, ao restablecemento do Evanxeo, sen sospeitar as rupturas a que esta evolución había de conducir.

Como indica Walter Goetz no seu "A época da revolución relixiosa: A Reforma e a Contrarreforma, 1500-1660" "Lutero rexeitou a liberdade relixiosa, condenou as seitas que xurdiron ao seu lado; pero inevitablemente o camiño por el emprendido conducía á total liberdade do cristián, á relixiosidade persoal do individuo, non suxeito xa por ningún ligamen. Non viu a nova forma de vida relixiosa a que a súa actuación había de conducir".

Xunto á relixión da autoridade defendeuse a concepción dunha relixiosidade individual que busca atopar o camiño de Deus.

Esta nova corrente espiritual foise estendendo por Occidente mentres tiña lugar unha loita entre Francia e a casa Habsburgo e que veu xogar a favor das teses de Lutero.

Era a intención do emperador Carlos V conter dito movemento relixioso, con todo, este interese ocupaba un lugar secundario en favor do seu enfrontamento contra Francia,. E como o Papa ás veces tomaba partido en favor de Francia, resultou que o protestantismo recibía, dos seus propios inimigos, o apoio, a forza, concesións e liberdade de movementos que favorecían a súa expansión. Cando o emperador necesitaba dos estamentos imperiais alemáns contra Francia ou contra os turcos, víase obrigado a negociar cos protestantes. E cando máis tarde, na cúspide da súa poder, tentou aniquilar o protestantismo, non só era xa demasiado tarde, senón que o poder imperial resultaba tan perigoso para os príncipes alemáns, que estes se rebelaron con intención de alcanzar un certo grao de independencia: unha sublevación contra o emperador, cuxos gastos sufragaron vendendo territorios alemáns a Francia.

A consecución da coroa de España por parte dos Habsburgo tivo unhas consecuencias desastrosas para Alemaña que houbo de entrar en guerras levadas a cabo case exclusivamente ás súas expensas. Con todo, para Lutero e o seu "reforma" esa unión con España resultou moi beneficiosa posto que Carlos V, os Habsburgo, optaron por permanecer na antiga Igrexa.

Coa Paz de Augsburgo (1.555) péchase a época da Reforma cun tratado que garante aos protestantes o seu dereito de existencia no Imperio. Con todo, o desenvolvemento dun novo movemento, esta vez foi católico, a Contrarreforma, demostrou que o protestantismo se achaba aínda moi lonxe de alcanzar unha vitoria definitiva. As forzas ás que se enfrontaron eran poderosas.

Á loita contra a Reforma precede unha renovación interna da Igrexa, unha reforma católica. A Igrexa católica debe esta renovación ao protestantismo, é a reacción do catolicismo fronte ao protestantismo. Grazas á separación que tivo lugar no seo da Igrexa tivo lugar un renacemento da mesma e que lle levou a recobrar zonas perdidas e arrebatou ao protestantismo unha parte das posesións que este consideraba xa aseguradas.

Estas loitas entre protestantes e católicos, entre reformistas e contrarreformistas tivo o seu reflexo en distintas partes de Europa:

Todo isto tivo unha repercusión nos cen anos seguintes en forma de odios e guerras consecuencia de dogmas eclesiásticos e crenzas. Foron tempos de batallas pola "verdadeira fe". Cando terminaron as guerras relixiosas había xurdido unha nova Europa, un novo continente onde abandonaba unha unidade eclesiástica e era substituída por unha Europa que gardaba entre as súas fronteiras dúas formas de cristianismo. O Norte e gran parte do centro de Europa estaban perdidos para a vella Igrexa, agora era lugares onde o protestantismo arraigouse. Pero á parte desta ruptura "traumática" había outras cuestións que xurdiran e que tomarían forma definitiva no mundo relixioso e espiritual:

Por tanto, despois do acontecido en Europa no século XVI, a finais do século XVI, a política, a relixión e a ciencia lograron conquistar a súa independencia, separándose do universo medieval. Ademais estes cambios alcanzaron outras esferas da vida, que se emanciparon da tutela eclesiástica e arranxaron por si mesmas a súa vida independente.

(PEC Asignatura de Historia Moderna da UNED)