A frase é de María Jesús Montero, vicepresidenta do Goberno de España. Non foi un descoido nin unha mala interpretación, senón unha declaración explícita de desprezo cara a un dos piares fundamentais de calquera Estado de Dereito. Logo intentou matizar as súas palabras, como fai sempre que se ve acurralada, pero a mensaxe xa estaba lanzada. E era claro: a presunción de inocencia é un obstáculo que hai que sortear, un vestixio molesto que impide que a xustiza se dite en función de consignas e non de probas. 

Pero en democracia non se condena por conviccións nin por presións mediáticas. Condénase con probas, con feitos obxectivos que desmonten a presunción de inocencia, o dereito que protexe a todos, culpables e inocentes, da arbitrariedade e do abuso. Cando a única proba é un testemuño, este debe cumprir uns requisitos mínimos para que poida soster unha condena: ser verosímil, é dicir, lóxico, coherente e sen contradicións graves; non haber motivos de incribilidade subxectiva, é dicir, que non existan inimizades, intereses ocultos ou presións externas que fagan dubidar da súa sinceridade; e que o relato sexa persistente no tempo, sen cambios substanciais ao longo do proceso. Isto non é un capricho nin unha esixencia desmesurada, é a base dun xuízo xusto. 

O caso de Dani Alves demostrou como este principio fundamental se está a erosionar perigosamente. A primeira sentenza baseouse na declaración da vítima, a pesar de que existían probas que a contradicían. Ela dixo que non houbo felación, pero a análise forense atopou restos de ADN do acusado na súa boca. Describiu unha posición concreta durante a agresión que non coincidía coas pegadas dactilares atopadas na escena. As súas amigas falaron dun ambiente previo que as cámaras de seguridade desmentiron. A sentenza que agora o absolve non nega que a vítima puidese ter sufrido un ataque, senón que conclúe que o seu testemuño non supera o limiar probatorio necesario para condenar. Non se trata de “non crer nas mulleres”, senón de aplicar o dereito de forma rigorosa, sen excepcións, sen presións e sen manipulacións interesadas. 

Pero para Montero e o seu Goberno, isto é inaceptable. Non porque lles preocupe a Xustiza, senón porque a queren controlar. Levan anos sinalando xuíces, desacreditando tribunais e presionando os medios de comunicación para que repitan o seu relato sen fisuras. RTVE, o CIS, o INE, a Fiscalía… todas as institucións que puideron colonizar foron sometidas a unha estratexia de control absoluto. O Parlamento converteuse nunha ferramenta decorativa, reducindo a súa función a convalidar decretos-lei cos que o Executivo lexisla sen contrapesos. As leis cámbianse con descaro para protexer os aliados do Goberno, eliminando delitos, rebaixando penas ou concedendo indultos en función dos intereses políticos do momento. Neste contexto, a frase de Montero non é un exabrupto illado, senón un síntoma do deterioro institucional: o poder político xa non se conforma con influír na Xustiza, quere decidir directamente quen é culpable e quen é inocente. 

En calquera país serio, Montero tería dimitido ao instante. Pero na España de Sánchez, a responsabilidade política é un concepto en desuso. Ninguén dimite, ninguén rende contas, todo se xustifica con ataques á oposición ou coa burda manipulación dun electorado ao que se bombardea con discursos emocionais para que non preste atención á realidade. Cada día desmontase un pouco máis o sistema de equilibrios e garantías democráticas sen que pareza haber un freo. A independencia xudicial é un obstáculo, a liberdade de prensa é incómoda e o control do poder lexislativo é un trámite máis. 

E mentres o Goberno avanza na súa degradación institucional, o Partido Popular segue no seu encollemento crónico, máis preocupado por non ser asociado coa extrema dereita que por exercer unha oposición firme e efectiva. A súa tibieza e o seu medo á confrontación ideolóxica deixaron o campo libre a un Executivo que non dubida en arrasar con todo para manterse no poder. A democracia non só se perde pola acción de quen a erosiona, senón tamén pola inacción de quen a debería defender.

A vida difícil, de Sławomir Mrożek, é un libro que desarma. Non porque impoña unha gran densidade teórica ou porque esixa do lector un esforzo interpretativo desmesurado, senón porque a súa intelixencia é dunha claridade esmagadora. Mrożek non argumenta nin moraliza, non corrixe: expón. Presenta situacións absurdas nas que a linguaxe do poder e a lóxica do totalitarismo quedan espidos na súa ridiculez. O seu humor non é un alivio, senón unha trampa: un ri, pero a risa chega cunha incomodidade crecente. Unha risa que se manifesta ante situacións que non a merecen. 

Os contos son curtos, a miúdo brevísimos, pero precisos como un escalpelo. En A revolución, o protagonista abúrrese e decide transformar o seu mundo, pero o seu gran acto revolucionario non é máis que un cambio de mobles dentro do seu propio cuarto. Por un novo fútbol presenta unha sociedade na que o resultado de cada partido é fixado de antemán polo Estado para evitar a incerteza. A coexistencia mostra a estraña convivencia entre un párroco e o demo, onde o medo e a resignación se entrelazan ata volverse indistinguibles. E en Galeona, quizais o conto máis fermoso do libro, o que máis me gustou, Mrożek deixa caer unha frase que o resume todo: “O home busca os principios porque lle parece que cando os coñeza comprenderá algo”. 

Rin con este libro, pero tamén me inquietou. Divertiume, pero sobre todo fíxome pensar. Hai libros que abonda con lelos unha vez, e outros que hai que posuír. A vida difícil pertence á segunda categoría. Prestáronmo, pero xa decidín mercalo. Para relelo, para telo.

A reunión no Ceres foi, unha vez máis, un deses encontros nos que nos analizamos ata o infinito e máis alá. Como hai sete días, volvemos xuntarnos arredor dunha mesa, pero esta vez cun xogo de cores que prometía revelar “profundos segredos” da nosa personalidade. Durante a semana, Raquel estivo “enganándonos”, coloreándonos de maneira “perversa”. O gran instrumento de autocoñecemento? Un “ral” de cores con só catro opcións: vermello, azul, verde e amarelo. Coma un parchís, máis ou menos. A cada un tócalle unha cor e despois é cuestión de ir tirando os dados. 

O exercicio non podía ser máis revelador: cada cor significaba algo sobre nós, un diagnóstico exprés da nosa forma de ser. Mentres Raquel explicaba o funcionamento deste sistema infalible, eu mostraba certo escepticismo e resignación (típico dos azuis). De verdade podíase reducir a complexidade humana a catro cores? Pois parece que si. Palabra de Raquel, te alabamos, Señora. 

Chegou a miña quenda. Raquel miroume, sentenciou con firmeza e sen dubidar: “Ti es azul.” 

Non, hoxe pola mañá o azul non era iso. Hoxe o azul era unha desas etiquetas de psicoloxía que serven para clasificar as persoas en categorías cómodas e facilmente arquivables. Porque claro, etiquetar é fundamental para o autocoñecemento, igual que os códigos de cores para un pintor ou un barnizador. 

E aquí estou, etiquetado. Como se me acabasen de colgar unha desas etiquetas de plástico que levan as roupas do Zara. Porque, segundo parece, son metódico. Pois si, un pouco. Busco os meus obxectivos de maneira directa? Non sempre, ás veces prefiro usar a porta traseira ou directamente un pasadizo secreto. Son introvertido? Bueno, se por introvertido entendemos que me gusta estar só pero tamén desfruto da xente interesante, pois vale. Azul serei. 

Así que acepto ser azul. Pero non un azul estático e perfecto, senón un azul que ás veces se desgasta, se apaga ou se volve escuro. 

Grazas, Raquel. Saúdos dun pitufo.

“O malentendido” de Irène Némirovsky é unha novela que unha compañeira me recomendou, salientando tanto á autora como á obra en si. A trama céntrase na relación amorosa entre Yves Harteloup, descendente dunha familia burguesa empobrecida tras a Primeira Guerra Mundial, e Denise, a nova esposa dun antigo compañeiro do hospital militar. O seu idilio comeza durante unhas vacacións en Hendaya e continúa en París, onde as diferenzas de clase, inseguridades e malentendidos poñen a proba o seu amor.

A autora preséntanos a sociedade da época, destacando as diferenzas e barreiras entre as clases sociais, o valor do traballo e do prestixio social, así como as desigualdades entre homes e mulleres. A través dos seus personaxes, Némirovsky amosa como estas cuestións inflúen nas relacións persoais e na dinámica social do período, explorando temas como a confianza, a entrega e o amor.

A novela está ben escrita e reflicte a habilidade de Némirovsky para explorar a psicoloxía dos seus personaxes e as tensións sociais da época. Porén, o enfoque nunha relación amorosa non é do meu especial interese por cuestións de gustos persoais. Aínda así, valoro a calidade narrativa da autora e a súa capacidade para plasmar con precisión as complexidades e os sentimentos das persoas, neste caso, de dúas persoas namoradas que enfrontan diversas cuestións que complican a súa unión.

Esta falta de apoios, sumada ao feito de que o Goberno, un ano máis, non presentou os orzamentos, deixou en evidencia que, nestes momentos, non temos un Executivo coa suficiente solidez para afrontar o futuro con garantías. É un goberno débil, cuxo único obxectivo é a súa propia permanencia e que, para iso, recorre a calquera escusa e adopta medidas que, nalgúns casos, claramente atentan contra os principios dun Estado democrático. 

Imaxinemos que a nosa democracia é unha casa. Unha casa con muros de leis, vigas de institucións e unha estrutura que, aínda que ás veces coxe, nos protexeu de tormentas e derrubamentos. Non é perfecta, pero é a única que temos. Agora imaxinemos que alguén entra e comeza a cambiar as pechaduras, a mover as paredes, a pintar as ventás de negro para que ninguén vexa o que ocorre dentro. Faino cun sorriso, insultando e mentindo, coa tranquilidade de quen se sabe impune, coa desvergoña de quen está convencido de que a casa lle pertence, de que non é de todos, senón súa, de Sánchez.

O primeiro golpe chegou coa reforma do Código Penal. Onde antes había muros firmes, agora hai portas xiratorias polas que entran e saen aliados políticos beneficiados por leis feitas á medida. Logo veu a ocupación das institucións: unha colonización metódica do poder xudicial, do Tribunal Constitucional, de calquera organismo que puidese facer de contrapeso. Como quen enche unha casa de mobles ao seu gusto, sen preguntar se aos demais lles parece ben.

Despois chegou a quenda dos medios de comunicación e das empresas estratéxicas. Que importa a competencia ou as regras do mercado cando se pode intervir e colocar aos amigos? Mentres tanto, a seguridade do Estado, esa pechadura que debería protexernos a todos, deixouse aberta. Pactos opacos, concesións perigosas, decisións que debilitan a nosa posición fronte a quen nos desafía.

Pero o máis inquietante é outra cousa: a normalización do desacato. O Goberno descubriu que a Constitución se pode dobrar como un pano, que os seus límites son elásticos se se ten o poder suficiente. O que onte era impensable, hoxe é rutina; o que hoxe é escándalo, mañá será unha anécdota. E así, ladrillo a ladrillo, a casa convértese noutra cousa.

O problema das casas é que, cando se manipula demasiado a súa estrutura, corren o risco de virse abaixo. Entón xa non hai democracia, só entullos e po. Esa é a casa que nos está deixando Sánchez.

Ordesa é un libro que doe. Doe porque é un exercicio de memoria, pero tamén de ausencia, do que se lembra e do que nunca se soubo. Manuel Vilas escribe dende a ferida, dende unha orfandade que é máis ca a morte dos pais: é a certeza de que hai preguntas que nunca terán resposta. 

O libro é un longo monólogo que atravesa a súa infancia, a España dos sesenta e setenta, a súa relación cos pais, o seu divorcio, os seus fillos, o seu alcoholismo, a pobreza que sufriu e que segue sentindo como unha identidade, incluso como unha forma de moralidade. Todo isto, cunha prosa que oscila entre o poético e o brutal, entre o nostálxico e o descarnado. 

A morte é o gran tema de Ordesa. Vilas fala dela sen rodeos, sen misticismos, cunha crueza que ás veces desconcerta. Os seus pais, aos que converte en figuras case míticas, aparecen na narración como cadáveres, anxos, espectros. A morte do pai, sobre todo, é unha ferida aberta: “Non me dixo nada, non me dixo adeus, non me dixo quérote, non me dixo quéreste, así que calou”. Esa ausencia de palabras, de despedida, é o núcleo da dor que percorre o libro. 

Pero non só a morte pesa nestas páxinas. Tamén a soidade, a incomunicación, a fraxilidade do ser humano. Vilas retrata a súa propia vulnerabilidade sen reservas, amosando o seu desamparo, a súa distancia cos fillos, a súa vida tras o divorcio, o seu apartamento cheo de po. E porén, no medio de todo, defende a familia, aínda que sempre fose unha familia de silencios, de cousas que non se dixeron, de historias que se perderon. 

É un libro honesto, valente, por momentos incómodo, por momentos conmovedor. Un libro que busca poñer orde no caos da memoria, atopar sentido ao vivido, talvez pechar feridas ou, cando menos, nomealas. Porque nomear é resistir ao esquecemento. 

Recomendable.

Evelio Traba, compañeiro de lecturas e conversas, ofrécenos en El ritual de las cabezas perpetuas unha novela que sorprende pola súa elegancia narrativa e pola capacidade para entrelazar o histórico co fantástico. Ambientada no período do Terror da Revolución Francesa, a obra non só reconstrúe con precisión o clima de violencia e caos da época, senón que o transcende ao introducir elementos enigmáticos que converten a historia nunha experiencia inquietante e evocadora.

A novela segue a historia de Joseph, un médico cun pasado misterioso que chega a París no momento máis convulso da Revolución. Mentres os sanguinarios xuízos e execucións se multiplican, Joseph vese envolto nunha trama de segredos e experimentos prohibidos que desafían os límites da vida e da morte. A medida que a cidade se afunde no caos, el deberá enfrontarse non só á brutalidade do réxime, senón tamén ás consecuencias dun descubrimento que podería cambiar para sempre a comprensión da existencia humana.

Un dos maiores acertos da novela é o equilibrio entre a razón e o misterio, un diálogo constante que dota a trama dunha fondura singular. A prosa de Evelio é coidada e evocadora, lembrando a atmosfera gótica de autores como Mary Shelley e Robert Louis Stevenson, cuxa influencia se percibe na exploración dos límites entre a ciencia, a moralidade e a natureza humana.

A novela destaca pola súa capacidade para construír unha narración que desafía as fronteiras do posible sen perder de vista o rigor histórico. Evelio Traba mergúllanos nun mundo onde o real e o onírico conviven con naturalidade, logrando que a violencia desmedida da Revolución se converta nun escenario propicio para o inverosímil.

En definitiva, a novela cativa tanto polo seu estilo como pola riqueza dos seus plantexamentos. É unha obra que se inscribe na tradición da mellor literatura fantástica e histórica.

“La escuela del Paraíso” é unha novela marabillosa, chea de nostalxia e beleza, que nos transporta a unha Lisboa máxica e humilde, á vez dura e evocadora. José Rodrigues Miguéis escribe cunha delicadeza incrible, construíndo un mundo que oscila entre a memoria e o soño, entre a historia e a intimidade dunha familia de clase media en tempos de cambios cruciais.

Fascinoume como a novela mestura o cotián co poético, como as rúas de Alfama e a escola da Rúa do Paraíso se converten en escenarios dun universo cheo de vida, de pequenos momentos, de personaxes entrañables. Gabriel, o protagonista, guíanos pola súa infancia, pola relación cos seus irmáns Santiago e Águeda, polas conversas cos seus pais, Adélia e Augusto, e polos sucesos históricos que marcaron a súa época: o asasinato de Carlos I, a caída de Manuel II, a proclamación da República en 1910. Pero tamén nos amosa o seu espertar á literatura, á conciencia de si mesmo, á complexidade do mundo.

Encantáronme as referencias a Galicia e a Pontevedra, que aparecen como un lugar afastado, duro e misterioso, un punto de conexión coas raíces familiares do autor. E ese detalle fascinante do señor Augusto, que imaxina unha unión entre Portugal e Galicia baixo o nome de “Portugalicia”, achega unha visión curiosa e case utópica.