“El hombre de ninguna parte” é unha novela profundamente desconcertante e, ao mesmo tempo, emocionalmente poderosa. Aleksandar Hemon consegue construír un retrato fragmentado, elíptico e cheo de ecos de Jozef Pronek, un protagonista que parece vivir suspendido no limbo do exilio, da nostalxia e da incerteza. O que máis me impresionou desta obra é a súa capacidade para retratar o esborrallamento dun mundo —tanto interior como xeopolítico— a través de detalles mínimos, escenas aparentemente banais e diálogos que agochan máis do que din.

Pronek non é un heroe convencional: é un mozo bosníaco atrapado nos Estados Unidos ao estoupar a guerra de Sarajevo, e a súa vida convértese nun lento vagar por traballos precarios, amizades efémeras e relacións incompletas. Móvese por lugares tan dispares como Sarajevo, Kiev e Chicago, pero nunca semella estar realmente en ningún sitio. Esa sensación constante de desprazamento, de desarraigo, de non pertencer, atravesa toda a novela como unha néboa.

Fascinoume como Hemon mestura o real co imaxinado, como alterna voces, tempos e puntos de vista para compoñer unha especie de crebacabezas narrativo que esixe do lector unha participación activa. Cada capítulo ten un ton e unha perspectiva distinta, e ás veces un sente que Pronek se vai esvaendo, que se escapa entre os dedos xusto cando cremos comprendelo. É un personaxe doce, torpe, irónico, pero tamén fondamente ferido, aínda que raramente o diga de forma directa.

Un dos elementos máis potentes da novela é a presenza constante —mais nunca explícita— da guerra dos Balcáns. Está aí, como un murmurio, como un peso que non se nomea de todo, pero que impregna cada páxina. Insinúase nunha conversa cun serbio sobre unha pensión impagada, nunha carta familiar, nunha nova afastada. Esa distancia entre o horror da guerra e a cotianidade do exilio xera unha tensión sutil e devastadora.

O idioma, ademais, xoga un papel esencial. O inglés de Pronek está cheo de interferencias, de malentendidos, de silencios que din moito máis ca as palabras. Hemon, que tamén escribe nunha lingua adoptiva, utiliza esa tensión lingüística para subliñar o tema da identidade inestable, fragmentada.

Hai momentos que me resultaron especialmente reveladores, como aquela escena na que Pronek, tras visitar alguén mentres traballaba para Greenpeace, di que o seu fogar “está onde haxa un charco no que poida ver se chove”. É unha imaxe poética, melancólica, que resume moi ben a súa condición errante.

O libro é esixente, sen dúbida. Por momentos cústame seguilo: salta entre épocas, lugares, personaxes, narradores… Pero esa dificultade forma parte da súa esencia. Obríganos a asumir a mesma confusión e desorientación que vive o protagonista. De feito, a novela xeroume sensacións contraditorias, moitas veces incómodas: dor, marxinalidade, suciedade, desorde, mesmo tolemia. E, paradoxalmente, gustoume por iso mesmo.

Hai unha escena ao final, case absurda, case tráxica, na que Pronek e a súa parella intentan cazar un rato. Pronek, frustrado, berralle a súa parella: “¡Chama á maldita policía! ¡Fai que me boten deste puto país!”. Para min, ese estouro é o punto de ebulición de todo o que viña acumulando: a loita constante por atopar un lugar onde encaixar, por entender quen é, por facer algo que realmente o encha. Esa escena, tan doméstica e ao tempo tan simbólica, pareceume o resumo perfecto do libro.

No fondo, El hombre de ninguna parte lembroume a un sevdalinka bosníaco ou a unha vella canción de blues: chea de tristura, de beleza melancólica, de historias que non rematan de pecharse. É unha novela especial, complexa, e fondamente humana. Non dá respostas claras, pero deixa moitas preguntas a resoar no lector.

Este pequeno pero poderoso libro de Ismaíl Kadaré, escrito en 1998, parte da batalla de Kosovo en 1389, un episodio decisivo na historia dos Balcáns. A través da recreación da invasión otomá, o autor explora as raíces profundas dun conflito que se repite, case como un eco trágico, ao longo dos séculos nesta rexión castigada pola historia. 

A batalla é o punto de partida, pero o que realmente interesa a Kadaré non é só o feito militar, senón a súa mitificación, a súa persistencia na memoria colectiva e, sobre todo, a súa capacidade para explicar as fracturas culturais e relixiosas que seguen marcando os pobos dos Balcáns. A derrota da coalición cristiá —composta por serbios, albaneses e romanos— fronte ao sultán Murat non só inaugura a ocupación otomá, senón que serve de metáfora dun trauma que nunca rematou de pechar. 

Un dos aspectos que máis me gustou do libro é o último capítulo, sen dúbida o máis potente e simbólico, onde o corpo do sultán Murat é transportado de volta a Anatolia, mentres que as súas vísceras quedan enterradas no campo de batalla. Esa sangue que queda na terra é un símbolo fortísimo: fala do enraizamento do conflito, do legado inevitable da guerra, da memoria que fermenta baixo os pés dos vivos. 

Especial interese ten tamén a relación entre dous xoglares —un serbio e un albanés— que, despois da derrota, seguen co seu oficio de cantar a historia. A súa relación non é exactamente cordial, pero si representativa: ambos conservan nas súas cantigas o resentimento, as diferenzas, os relatos contrapostos que separan aos seus pobos. Kadaré retrata, a través deles, como a cultura tamén pode ser campo de batalla, e como as feridas do pasado se perpetúan a través das palabras. 

O que me chamou especialmente a atención é como, a pesar de estar ambientado no século XIV, o libro fala tamén da Europa do noso tempo. Esa Europa dividida, lenta, burocrática, con dificultade para actuar con unidade e decisión no escenario internacional. Tres cantos fúnebres por Kosovo é tamén unha ollada crítica ao fracaso europeo á hora de comprender ou xestionar os seus propios conflitos internos. 

En definitiva, é un libro curto —apenas un cento de páxinas— pero de lectura intensa e chea de matices. Escrita cunha linguaxe poética e poderosa, esta obra serve tanto como reflexión histórica coma advertencia contemporánea. Agradezo moito a Cris por prestarme este libro e compartirme non só o exemplar, senón tamén o seu amor polos libros e a súa sabedoría lectora. Grazas a ela, descubrín un autor ao que quero seguir lendo

A trama, centrada no conde Alexander Rostov —Sasha para os íntimos—, que tras un xuízo bolchevique é condenado a arresto domiciliario no Hotel Metropol de Moscova, permítelle a Towles despregar un universo en miniatura onde cada xesto, cada almorzo, cada conversa ten peso, sentido e graza. Ao longo das páxinas, somos testemuñas de como ese confinamento forzado se converte nunha viaxe interior. E o que comeza como unha reclusión case absurda acaba revelándose como un espazo fértil para a amizade, o amor, a beleza e a dignidade.

O personaxe do conde é dunha fondura encantadora: un aristócrata que, sen renunciar ao seu porte, se adapta á nova vida, colabora co persoal do hotel, coida os detalles, cultiva as súas afeccións, transmite valores. Da man de personaxes entrañables como o chef Emile, Andrey o maître, Marina, o “Obispo” —director do hotel—, Nina ou a súa filla Sofia, que remata por ser tamén filla do conde en todos os sentidos, vemos medrar a lealdade, o compromiso e unha maneira de estar no mundo baseada no respecto, no gusto e no equilibrio. A presenza de Mishka, amigo íntimo, a relación con Anna Urbanova, a evolución política da URSS tras a Revolución de 1917… todo isto vai tecendo un tapiz rico e sereno ao mesmo tempo.

Towles escribe cunha delicadeza difícil de describir: un detense a reler frases polo puro pracer de volvelas saborear. Lembro especialmente a escena na que describe o ritual do almorzo —o café, a galleta, a mazá, o exercicio matinal— e é sinxelamente maxistral. Poucas veces un autor consegue evocar imaxes tan vívidas con tan pouco ruído.

Ademais —e isto non é menor—, a novela está salpicada dun humor finísimo, deses que non fan rir a gargalladas, pero si che debuxan un sorriso constante, coma quen comparte confidencias cun amigo sabio e algo irónico.

É, sen dúbida, o mellor libro que lin no que vai de ano. E non sei se atoparei outro que consiga tocar tantas teclas con tanta harmonía. "Un caballero en Moscú" é unha obra que se goza amodo, que se saborea, e que deixa pegada. Non é só recomendable: é imprescindible.

No sur da provincia de Ourense, no concello da Merca, situado dentro da comarca de Celanova e Baixa Limia, escóndese unha das xoias mellor conservadas e máis representativas do románico galego: a igrexa de San Pedro de A Mezquita. A súa situación, a só uns 15 quilómetros da cidade de Ourense, permite un acceso doado dende autoestrada A-5 a Rante dirixímonos cara A Telelleira (Concello de Taboadela) e, a pouca distancia, a Mezquita donde toparemos este fermoso templo, que emerxe entre a paisaxe cunha dignidade austera e monumental. 

A orixe do lugar e da propia igrexa está estreitamente ligada ao mosteiro de Celanova, un dos centros monásticos máis influentes de Galicia na Alta e Plena Idade Media. Diversos documentos acreditan a pertenza desta zona ao dominio do cenobio celanovés, mediante múltiples doazóns que se sucederon ao longo do tempo. A máis antiga data do 10 de decembro do ano 989, cando un tal Vistrario ofreceu á comunidade monástica un casal situado “subtus Sancto Petro de Mezquita”, na zona denominada Bubale sub Castro Veives. No século XI, as doazóns continúan. En 1041, a condesa Toda entrega varias vilas, entre as que se menciona explicitamente “Sancto Petro de Mezquita”, e once anos despois, Pelayo Núñez doa a súa vila coa intención de ser enterrado alí. Estas referencias documentais testemuñan a importancia do lugar e a súa relación espiritual e administrativa co mosteiro de Celanova. 

A igrexa é un magnífico exemplo do románico rural galego. Está composta por unha única nave rectangular que remata nunha cabeceira formada por un tramo recto e un ábside semicircular. Este tramo recto presenta unha maior altura e anchura respecto ao ábside, xerando un xogo de volumes que reforza a sensación de verticalidade do edificio. A verticalidade tamén se acentúa coa presenza de robustos contrafortes nos muros da nave e columnas adosadas no corpo absidal. 

Os accesos ao templo distribúense en tres portas: unha na fachada occidental e outras dúas nos muros laterais norte e sur. A iluminación natural chega a través de oito vans na nave e cinco na zona da cabeceira, incluídos os do tramo recto e do ábside. A torre do campanario, de aspecto achatado por mor da altura da nave, está situada no extremo sur da fachada occidental e rematada por un tellado a catro augas. 

A decoración escultórica no exterior é ampla e variada. Tanto os canzorros como as arquivoltas, capiteis e columnas presentan motivos xeométricos, vexetais e zoomorfos, que revelan unha complexidade e riqueza pouco habitual no románico do interior galego. Os vans do ábside, por exemplo, seguen un esquema moi coidado, con arquivoltas molduradas e columnas rematadas en capiteis decorados con follas, bólas e figuras de animais. A cornixa, sustentada en canzorros, remata con motivos como follas de col, volutas e entrelazados. 

A fachada principal, como adoita acontecer no románico popular galego, está enmarcada por dous potentes contrafortes entre os cales se abre a portada. Esta está profusamente decorada e configúrase mediante un arco lixeiramente apuntado con tres arquivoltas, columnas lisas e columnas centrais entorchadas. As arquivoltas presentan un repertorio ornamental riquísimo: arquillos cegos, follas carnosas dispostas radialmente, perlas e tacos. O tímpano, monolítico, exhibe unha cruz co Cordero no seu centro, e nas súas esquinas unhas rosetas. Esta iconografía, de inspiración bizantina, mostra a conexión do románico galego con influencias artísticas que chegaron probablemente a través de modelos orientais. 

As enxutas desta portada acollen dúas figuras esculpidas: á esquerda, San Pedro, identificado pola chave que sostén, e á dereita, unha figura feminina que podería representar a Santa Ana, a Virxe María ou mesmo a Igrexa. Nos contrafortes, máis esculturas complementan o programa iconográfico: unha loba amamantando aos seus lobeznos, un animal depredador coa súa presa, e mesmo un guerreiro armado cunha lanza. 

Por riba da portada, á altura do segundo corpo da fachada, sitúanse dous vans: unha ventá con arquivolta sobre columnas e un rosetón. A súa decoración, novamente, mostra motivos vexetais e xeométricos dispostos con gran coidado estético. 

Tanto o muro sur como o norte están divididos en tres tramos mediante contrafortes. Os vans están dispostos simetricamente e decorados con arquivoltas sobre columnas adosadas. Destacan os capiteis e os cimacios, cunha decoración variada que inclúe elementos vexetais, bolas, entrelazados e figuras de animais. A cornixa, como no resto do templo, está sustentada por canzorros tallados con motivos xeométricos e fitomorfos. 

As portas laterais tamén amosan tímpanos decorados: a do sur representa dous leóns apoiando as patas dianteiras nas almenas dun castelo, mentres que a do norte amosa un tímpano modificado, con elementos reaproveitados e decoración vexetal nos capiteis. 

A cabeceira está formada polo tramo recto e o hemiciclo absidal, que se articula mediante columnas con capiteis decorados con follas, entrelazados e figuras animais. As ventás do ábside, tres en total, seguen un modelo uniforme, con arquivoltas molduradas, capiteis decorados e columnas de fuste liso sobre basas áticas. 

No tramo recto do presbiterio atópanse dúas ventás, unha moderna e outra antiga, en forma de óculo con celosía, ademais dunha credencia escavada no muro. O conxunto da cabeceira destaca tanto pola súa solidez estrutural como pola súa harmonía estética e riqueza ornamental. 

No interior, a igrexa mantén a sinxeleza e sobriedade propias do románico, pero cunha clara intención monumental. A nave está cuberta por unha estrutura de madeira sustentada por dous grandes arcos diafragma lixeiramente apuntados, que descansan sobre columnas encastradas con capiteis decorados con motivos vexetais. Estes mesmos arcos serven para organizar o espazo interior, ao igual que o arco triunfal que dá acceso ao presbiterio. 

A bóveda do presbiterio componse dun tramo con bóveda nervada e outro con bóveda de forno. As nervaduras rematan en columnillas que conectan coas fiestras do ábside, seguindo unha liña de imposta en baquetilla. Os capiteis decorativos repiten motivos vexetais, destacando a presenza de follas picudas, volutas e bolas. As claves das bóvedas preséntanse con floróns e rosetas. 

O conxunto interior é iluminado por once vans en total, entre a nave e o ábside, e presenta escasa intervención moderna, salvo o acceso á sacristía e unha ventá no muro sur. 

A construción do templo sitúase entre finais do século XII e o primeiro cuarto do XIII. Unha inscrición interior apunta ao ano 1172 (era Mccx), aínda que podería referirse a unha data algo posterior. Outras inscricións mencionan os anos 1254 e 1263 como momentos de doazóns para continuar ou finalizar a obra. 

Diversos elementos estilísticos e decorativos conectan esta igrexa co ámbito compostelán e co taller do Mestre Mateo, especialmente nos festóns de arquitos, as follas dispostas radialmente, os fustes entorchados e outros motivos típicos. Ao mesmo tempo, algúns detalles góticos, como os floróns e nervaduras, amosan a influencia do estilo cisterciense, moi presente na arquitectura galega do século XIII. 

A igrexa de San Pedro de A Mezquita constitúe un exemplo singular e excepcional do románico rural galego. A súa excelente conservación, a riqueza escultórica e a coidada organización estrutural fan deste templo unha peza de referencia dentro do patrimonio relixioso e artístico da provincia de Ourense.